روانشناسی کودکان 7

استاد حجت الاسلام و المسلمین  ابراهیم اخوی 

کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و استاد مرکز تربیت مربی کودک و نوجوان حوزه علمیه قم

جلسه 7

 

ضرورت تربیت در کلام امیرالمومنین علیه السلام

 - مردم به تربیت نیک نیازمندترند تا به زر و سیم

 - سه چیز است که بالاتر از آنها وجود ندارد : تربیت نیکو ، دوری از شبهه ، و خویشتنداری از حرام ها

 - تربیت نیکو ، سبب تزکیه اخلاق است

 - تربیت ، سبب تیزهوشی می شود

میزان الحکمه ج 1 ، ص 99

 

نقش ایمان در تربیت :

امام صادق علیه السلام :

بنده مومن همواره برای خانواده خود دانش و تریت نیکو به ارث می نهد ، تا همه آنها را وارد بهشت کند به طوری که کوچک و بزرگ و خدمتکار و همسایه را در بهشت می یابد

 - بنده گناهکار پیوسته برای خانواده خود بد ادبی را به ارث می نهد ، چندان که همه آنها را وارد دوزخ می کند به طوری که کوچک و بزرگ از خانواده اش و خدمتکار و همسایه را در آن جا می بیند

میزان الحکمه ، ج 1 ، ص 108

 

اگر الان برای کودک وقت نگذاریم دیگر بعدا از او انتظاری نداشته باشیم ، یک تربیت خوب وقتی هست که برای بچه وقت بگذاریم . اگر خودمان را آماده کرده ایم که نتیجه نگیریم بحثی نیست اما اگرمی خواهیم نتیجه بگیریم حتما باید وقت بگذاریم . نه اینکه بازی با او کیفیتی نداشته باشد ، بلکه وقتی که به آنها می دهیم پرمحتوا باشد ، وقت های با نشاط خودمان را برای بچه بگذاریم . نباید از حق بچه زد بخاطر پیشرفت خودمان

بچه ها خیلی دوست دارند که ما مشکلاتشان را حل کنیم . مثل اینکه وقت بگذاریم و ماشینش را درست کنیم ، او خیلی لذت می برد

باید یک زمانی باشد که بچه احساس کند که پدر برای من هست

در زمانی که اختصاص می دهیم برای بچه ، تنوع باشد . مثلا به بچه گره زدن و بسته بندی کردن و ... را یاد دهیم . به او یاد دهیم که چطور که موشک درست کند . چیزهایی که ما بلد هستیم را به دیگران یاد دهیم .

 

 - محبت به کودک

 

 محبت فقط زبانی نیست ( کلا مردها دوست دارند خودشان را آدم های جدی و با ابهت نشان دهند و تصورشان اینست که احساساتی بود و عواطف نشان دادن کار زن ها هست البته این اشتباه هست و باید خودشان را وادار کنند )

دست بچه را بگیریم .  خیلی از بچه ها نمی دانند که ما آنها را دوست داریم یا نه . متاسفانه خیلی وقت ها برای خیلی از کارها به آنها می گوییم که فلان کار را کردی دوستت ندارم و ... لذا لازم هست که به آنها ابراز کنیم

مردها خیلی ادعا دارند اما در عمل نه

مردها عمل گرا هستند مثلا می گویند که من از بیرون می آیم برای زن یک نون سنگک داغ می خرم ، اما نمی گوید که دوستت دارم

در دوستی به بچه ها باید اعتدال را هم رعایت کرد . نباید در هر شرائطی آفرین گفت و تشویق کرد. چه در حالت انجام کار خوب و چه بد! بچه ها نباید احساس کنند که ما مرتب همه ی کارهای آنها را انجام می دهیم

 

اگر مرد بنشیند با زن و بچه اش گرم بگیرد از اعتکاف در مسجد بالاتر است

 

کلید سوم اختصاصی هست : تکریم کودک

غیر از جدیت و صمیمیت باید شخصیت کودک را هم بزرگ بشماریم

یکی از بهترین روش های تربیت دیگران که خمیرمایه ی خوبی دارند تکریم هست

نباید بخاطر اینکه یک دعوا یا اشتباه کوچکی کرده است یا نون نخریده است او را لِه و خُرد کرد

 

4 - گفتگو با کودک

در گفتگو با کودک ما هدفمند گفتگو می کنیم و باعث می شود که کودک ما خیلی از چیزها را در این گفتگو یاد بگیرد . به آنها فرصت اظهار نظر را بدهیم . به آنها اجازه دهیم که سوال کنند واجازه ی تامل بدهیم

کودکی که در کودکی سوال می کند در بزرگسالی جواب می دهد

 

5 - الگو شدن برای کودک

ما چه بخواهیم و چه نخواهیم برای بچه ها الگو هستیم

بعضی ها برایشان مهم نیست که جلوی کودک چه رفتاری داشته باشند در حالیکه رفتارهای ما بر روی کودک تاثیر می گذارد

اگر می توانید مردم را بدون اینکه حرفی بزنید به سمت ما هدایت کنید. و ان تدعوا لنا صامتین

مسیر صحیح تربیت از تربیت خودمان شروع می شود

 

6 - فراهم نمودن فعالیت های سرگرم کننده

متاسفانه خیلی از بچه های ما در زندان هستند و فعالیت های سرگرم کننده خیلی ندارند .

یکمقدار باید هزینه کرد و باید بازیهای فکری برای آنها تهیه کرد

 

 7 - اقتدار همراه با صمیمیت

بچه اگر از پدر حساب ببرد خوب است اما اگر بترسد و وحشت کند ، بد است

اگر بچه از همان کودکی دست درازی به پدر و مادر را تجربه کند ، زمینه ی عاق شدن

به هیچ وجه به بچه ها اجازه ندهید که شما را بزند ولو به بازی . چون زمینه ی حریم شکنی را ایجاد می کند . یکوقت کشتی می گیریم یا مچ می اندازیم اشکالی ندارد . اما یک وقت هست که خواسته اش را براورده نمی کنیم اما او می زند . نباید ارتباط فیزیک به جسارت ختم شود بلکه باید حریم ها حفظ شود

مثلا بچه به بازی و به هر بهانه ای مادر یا پدر را یک مشت می زند و می رود ، ما نباید بخندیم و عکس العمل بازی را نشان دهیم بلکه اخم یا قهر یا بی توجهی کنیم ( شبیه قهر )

 

پدر که توسط مادر تخریب می شود از چشم بچه می افتد یا پدری که در مشاجره ها خودش را کوچک می کند یا پدری که پیش بچه احساس ناتوانی می کند و هر چی بچه می گوید ، پدر می گوید که من ندارم ، اینها اقتدار را پایین می آورد . مخصوصا وقتی که در نزد بچه با هم جر و بحث می کنند و شخصیت خودشان را کوچک می کنند وقتی دوتا آلهه به جان هم می افتند قطعا بندگان خانه حساب نمی برند

جلوی بچه ها عجز و انابه و ناله نکنیم

 

8 - هم بازی شدن با کودک :

کودک صفتی یک ویژگی هست که وقتی آدم ها در دوران کودکی نمی توانند بازی کنند ، این کودک بودن در درونش می ماند و نمی توانند بزرگ شدن

اگر شما می خواهید بدانید که درجه ی کودک صفتی شما تا چه حد هست ببینید که وقت هایی که خیلی شنگول هستید چه رفتار و عکس العملی انجام می دهید ، آن رفتار میزان بچگی شما هست

نگاه کنیم که بچه ی درون ما چند ساله هست ؟! در هنگام عصبانیت هم می توانیم رفتارهای بچه گانه داشته باشیم . منتها باید ببینیم که چقدر رشد کرده ایم

مناسب با کودکمان باید رفتارهای بچه گانه کنیم

بازیگوشی بچه ها لازم هست و در بزرگی به حلم و بردباری آنها ختم می شود لذا تا آنجا که امکان دارد جلوی بازی بچه ها را نگیریم چون هم حق بچه ها هست و هم نیازشان هست . بازی برای بچه ها از نان شب هم برای آنها واجب تر است .

بازیگوشی در بچه ها نشانه ی سلامتی بچه ها هست . اما بعضی وقت ها بچه ها در مورد بازی جا و مکان و .. نمی شناسند و افراط دارند و .. در اینصورت رفتارهای تربیتی هم در او تاثیر گذاشته

 

9 - وفای به وعده ها

بچه ها سطح انتظارشان خیلی بالا نیست . مثلا یک تکه پنیر جلوی بچه گذاشتند و دوربین گذاشتندو او را تنها گذاشتند ، مشاهده شد به ازای هر سال یک دقیقه انتظار می کشند مثلا بچه ی 3 ساله 3 دقیقه و بچه ی 5 ساله 5دقیقه

وقتی پدر قول می دهد و عمل می کند آنوقت به رازقیت خدا و .. اعتماد می کند . چون آنها شما را روزی دهنده می دانند

خداوند متعال در جایی که غضب نسبت به زنان و بچه ها شود خیلی ناراحت می شود . کافی ج 6 ص 50

اگر بناهست چیزی برای بچه بخریم اما نمی خریم ، اعصاب بچه را خورد می کنیم و

( آیت الله سعادت پرور می گوید که من در جوانی یک غضب و خشمی نسبت به همسرم کردم در عالم خواب به من فهماندند که تو 20 سال ناله های شبت از بین رفت ، یعنی من 20 سال عقب افتادم - مراقب رفتارتان با همسرتان و بچه هایتان باشید )

متاسفانه بعضی ها فکر می کنند که زن یعنی ضعیف . گروه صبیان که خیلی مظلوم تر و ضعیف تر هستند چون قدرت دفاع از خودشان را هم ندارند

 

با بچه هایمان اصلا مشاجره نکنیم ، چون در اینصورت به او پیام می دهیم که من هم مثل تو بزرگ نشده ام

بحارالانوار  54 / 138 / 2

مشاجره کار بچه ها هست و نباید شخصیت خودمان را کوچیک نشان دهیم بلکه به بچه ها نشان دهیم که بزرگ شده ایم

هر کس آبروی خود را دوست دارید ، باید از مجادله بپرهیزید .

مراء را ترک کنید ولو اینکه محق باشید

نبرد بی برند کتابی هست که نشان می دهید که چه کار کنیم که مشکلات و مشاجره های خانوادگی کم شود

واقعا مشاجره یک نبرد بی برنده هست

 

 - اعتدال در سرزنش :

اگر به افراط کشیده شود از حالت تربیتی بیرون می آید

 - زیاد سرزنش نکن ، که سرزنش زیاد کینه می آورد و به دشمنی می انجامد  ( میزان الحکمة ج 1 ص 111 )

خُرده گیری و ایرادگیری های بیش از اندازه و نصیحت بیش از حد ، نوعی سرزنش هست

رجال می توانند چتر باشند برای زنان و زنان در این خیمه پناه بگیرند

پیغمبر اکرم صل الله علیه وآله وقتی از دست عایشه ناراحت می شد می رفت یک گوشه ای گریه میکرد اما دست بلند نمی کرد

اگر مسیرمان را درست برویم ، بچه و خانم خودشان علاقه مند می شوند و لذت می برند از اینکه زیر چتر امن قرار بگیرند . اینکه ما دست به زدن می بریم بخاطر اینست که ما این چتر امن را درست نکرده ایم و پناه می بریم به چتر مصنوعی که آنها بالاجبار از ما حرف شنوی داشته باشند که جواب نمی دهد

دوره ی نوجوانی دوره ی شاخ شکنی هست که سعی می کنند ما را دور بزنند بخاطر کارهای اشتباه ما

 

 - امام علی علیه السلام می فرماید زیاده روی در سرزنش کردن ، آتش لجاجت ...

 

قاعده ی 12 - ایجاد مقررات واضح

اگر خانواده دقیقا بدانند که انتظار والدین از آنها چیست و باید چه کاری کنند که خواسته ی والدین را تامین کنند ، انجام می دهند . سعی کنیم که قوانین ما کم باشد ، قوانین مادام العمر هم نگذاریم . اگه دیگه گذاشتم بروی تو کوچه ؟ اگه دیگر گذاشتم بستنی بخری ؟

 قوانین با تهدید و ... نباشد

کم و منصفانه و آسان و قابل اجرا باشد .

قوانین ما قابل انعطاف باشد ، اگر شرائطش را در یک زمانی ندارد ما هم با او کنار بیاییم

 

13 - در نظر گرفتن ظرفیت کودک

تکلیف به اندازه ی توانایی کودک باشد

حضرت رسول فرمودند که از کاری که از دست بچه ها بر نمی آید بگذریم

 بگذاریم بچه ها اول کارشان را انجام دهند و بعد مشغول شوند

 -  سعی کنیم کارهای خوب را به بچه ها بصورت ایجابی یاد دهیم

 - طوری نشویم که همیشه یک آدم مخالف شویم و هر چه بچه می گوید ما بگوییم نه ، در یکجاهایی که درخواست منطقی هست را قبول کنیم و پشتیبانی کنیم تا از درخواست های غیر منطقی به راحتی بگذرد

 - بچه ها را نزنیم ، بلکه قهر کنیم و زمانش را هم طولانی نکنیم

 - اگر یک مشکلی تکراری هست باید یک طرح و برنامه ریزی کنیم . مثلا اگر هر روز برای تلویزیون دعوا هست ، یک ساعت را به اون بچه و یک ساعت دیگر را به بچه ی دیگر اختصاص دهیم

 - تشویق استقلال و اعتماد به نفس در بچه ها